اشعه ماورای بنفش (UV) در صنعت شیلات

در نیمه ی دوم سده ی بیستم، جمعیت جهان از 2/5 میلیارد نفر در سال 1950 به 6 میلیارد نفر در سال 2000 رسید ( بیش از دو برابر ) و تقاضا برای محصولات کشاورزی، ناشی از رشد جمعیت و افزایش درآمد به بیش از سه برابر افزایش یافت. افزایش مصرف آبزیان نیز به همراه افزایش جمعیت و تقاضا برای محصولات کشاورزی افزایش یافت. تا سال 1980 افزایش مصرف آبزیان در نتیجه ی افزایش صید بوده است ولی در سالهای اخیر افزایش در مصرف با پرورش آبزیانی مانند ماهی قزل آلا جبران شده است. سهم آبزیان در تامین غذای بشر تا سال 2025 باید به 164 میلیون تن برسد که 64 میلیون تن آن مربوط به پرورش آبزیان و بقیه ناشی از صید دریاهاست. در حالی که اکنون 15 میلیون تن آبزی تولید شده در جهان نتیجه ی تکثیر و پرورش آبزیان است. در این میان ایران با داشتن 1000 کیلومتر مرز دریایی در شمال و 1600 کیلومتر مرز دریایی در جنوب، یکی از معدود کشورهایی است که استعداد بالقوه ی آبزی پروری دریایی را داراست. در میان فعالیت های گوناگون بخش شیلات در سال های اخیر، صنعت پرورش ماهی قزل آلا در نقاط مساعد کشور رشد و توسعه یافته است. نمودار زیر رشد جهانی آبزی پروری در محدوده 1990 تا 2030 را نشان می دهد.

میزان پرورش وصید آبزیان ازسال 1990 تا 2030: آمارنامه فائو 2018؛ واحد: میلیون تن.

شیلات و پرورش آبزیان در سال های اخیر در ایران رشد چشمگیری داشته است، اما به موازات این توسعه با مشکلاتی نیز مواجه شده است. یکی از چالش های موجود در این زمینه بروز بیماری های عفونی به ویژه با منشا ویروسی و باکتریایی می باشد. بروز و شیوع بیماری های مذکور در برخی مناطق کشور به ویژه در صنعت قزل آلا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است بطوری که تاکنون بیماری هایی نظیر ویروس های نکروز عفونی بافت های خون ساز (IHN)، نکروز عفونی پانکراس (IPN)، سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی (VHS) و باکتری های استرپتوکوکوزیس، لاکتوکوکوزیس، یرسینیوزیس، سپتیسمی های ناشی از آئروموناس های متحرک در بسیاری از مزارع قزل آلای کشور شناسایی و تایید شده است. بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که در اغلب موارد انتقال این بیماری ها از طریق آب صورت می پذیرد. هر چند تولید آبزی پروری به عنوان غذا، صنعتی رو به گسترش است لیکن بیماری ها یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده و خسارت زا بر این صنعت هستند. بیماری های ماهیان شامل بیماری های غیرعفونی (محیطی، تغذیه ای و ژنتیکی) و بیماری های عفونی هستند که مورد اخیر به علت مسری بودن دارای جایگاه ویژه ای بوده و در صورتی که خسارت ماهیان تلف شده، هزینه درمان و کاهش میزان رشد ماهیانی که بعد از بیماری بهبود می یابند محاسبه شود منجر به افزایش قیمت تولید و سود کم آبزی پروری می گردد.

مقایسه میزان تولید ماهیان پرواری و بچه ماهی قزل آلای رنگین کمان در ایران در فاصله زمانی 1380-1396

حفظ امنیت زیستی در آبزی پروری مشکل است ولی غیر ممکن نیست. توجه به شناسایی دقیق وقایع پیش آمده در سیستم پرورش، توجه درست به تجزیه و تحلیل چگونگی بروز بیماری ها و راه های انتقال آنها و نیز جنبه هایی که احتمال توسعه بیماری را میسر می سازند بخشی از رهیافت های اپیدمیولوژی است که در سیستم های تولید و پرورش آبزیان قابل استفاده است. با توجه به این مسایل، کاربرد روش هایی از گندزدایی که بتواند به طور موثری بیماری های ذکر شده را کنترل نماید می تواند به همراه یک بینش سازمان یافته در درک فرآیند بیماری و برنامه ریزی موثر در کنترل بیماری، در نهایت منجر به کاهش تلفات شود. یکی از این روش های گندزدایی استفاده از اشعه فرابنفش (UV) است که در شکل زیر نیز مشاهده می شود.

کاربرد این روش طی چند سال گذشته متداول شده است و ضمن تاثیر مناسب بر ماهی ها نیز تاثیر نمی گذارد زیرا خارج از محل تولید و پرورش ماهی انجام می شود. بعبارت دیگر آب پیش از رسیدن به ماهی یا تخم آنها تحت تابش قرار می گیرد و در نهایت پس از سالم سازی برای پرورش و تکثیر استفاده می شود.

اینکه چه دزی از اشعه UV برای مزارع تکثیر و پرورش ماهی کافی است سئوالی است که پاسخ آن بستگی به پارامترهای کیفی و کمی آب شیلات و همچنین نوع آلودگی ها و خطرات احتمالی دارد.

انواع دستگاه های UV در شیلات و جانمائی

در آبزی پروری باکتری های بیماری زا و موجودات تک سلولی به عنوان هدف هستند. کاربرد این روش چندین دهه است که با عنوان روش تصفیه بکار می رود و بر ماهی ها تاثیر نمی گذارد زیرا در محل ورودی آب و بدور از ماهی یا تخم آنها انجام می شود.

دستگاه ها و سیستم های کانال باز و بسته دارای لامپ UV برای گندزدایی و ضدعفونی در پرورش آبزیان

توصیه می شود که سیستم گندزدایی حفاظتی UV بعد از درام فیلتر نصب شود تا آب دارای کیفیت مناسب برای گندزدایی با UV گردد. اشعه و دستگاه های دارای لامپ UV در مزارع پرورش ماهی به سه شکل مورد استفاده قرار می گیرند:

1. برای جریان های ورودی (Inflow Waters)

2. برای سیستم های گردشی (Recirculation Systems)

3. برای پساب خروجی (Effluent Discharges)

اشکال مختلف استقرار سیستم گندزدایی UV در مزارع پرورش ماهی

سیستم های UV باعث کاهش قابل توجهی در تعداد پاتوژن ها در تأسیسات پروش تخم ماهی و تولید آبزیان گردیده اند و ثابت کرده اند که اقتصادی ترین تکنولوژی گندزدایی موثر برای غیر فعال کردن انواع مختلف باکتری ها، ویروس ها و انگل های مضر برای بسیاری از گونه های ماهی ها هستند. سیستم UV باید طوری طراحی شود که بتواند جریان پمپاژ شده را در کلیه شرایط کنترل کند و با حداکثر جریان مورد انتظار تطابق داشته باشد.

مزایای کاربرد اشعهUV در شیلات: